Ως διανοητική ιδιοκτησία ορίζεται το σύνολο των αποκλειστικών δικαιωμάτων επί πνευματικών δημιουργημάτων. Χωρίζεται σε δύο σκέλη: αφενός στη βιομηχανική ιδιοκτησία, η οποία περιλαμβάνει τις εφευρέσεις (διπλώματα ευρεσιτεχνίας), τα σήματα, τα βιομηχανικά σχέδια και υποδείγματα και τις γεωγραφικές ενδείξεις, και αφετέρου στην πνευματική ιδιοκτησία, η οποία καλύπτει τα καλλιτεχνικά και λογοτεχνικά έργα. Αφότου τέθηκε σε ισχύ η Συνθήκη για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ), το 2009, η ΕΕ διαθέτει ρητώς αρμοδιότητα επί θεμάτων που αφορούν τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας (Άρθρο 118).
Νομική βάση
Άρθρο 114 παράγραφος 118 της ΣΛΕΕ.
Στόχοι
Τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας (ΔΔΙ), αν και διέπονται από διαφορετικές διεθνείς και εθνικές νομοθεσίες, υπόκεινται επίσης στη νομοθεσία της ΕΕ. Το άρθρο 118 της ΣΛΕΕ προβλέπει ότι, στο πλαίσιο της εγκαθίδρυσης και της λειτουργίας της εσωτερικής αγοράς, το Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο, αποφασίζοντας σύμφωνα με τη συνήθη νομοθετική διαδικασία, θεσπίζουν μέτρα για τη δημιουργία ενός δικαίου της ΕΕ για τη διανοητική ιδιοκτησία — προκειμένου να εξασφαλισθεί ενιαία προστασία των ΔΔΙ σε ολόκληρη την ΕΕ — και για τη δημιουργία πανευρωπαϊκής έγκρισης, καθώς και συντονισμού και ελέγχου σε επίπεδο της ΕΕ.
Η νομοθετική δραστηριότητα της Ένωσης συνίσταται κυρίως στην εναρμόνιση ορισμένων ειδικών πτυχών των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας, μέσω της δημιουργίας ενός ενιαίου ευρωπαϊκού συστήματος, όπως συμβαίνει στην περίπτωση του ενωσιακού εμπορικού σήματος και των ενωσιακών σχεδίων και υποδειγμάτων, και όπως θα συμβεί σύντομα με τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας.
Στην ΕΕ, το νομικό πλαίσιο για τα εμπορικά σήματα βασίζεται σε σύστημα τεσσάρων πυλώνων για την καταχώρηση του σήματος, το οποίο συνυπάρχει με τα εναρμονισμένα εθνικά συστήματα, που έχουν εναρμονισθεί μέσω της οδηγίας περί σημάτων μέσω της οδηγίας περί εμπορικών σημάτων (Οδηγία 2015/2436 της 16ης Δεκεμβρίου 2015, για την προσέγγιση των νομοθεσιών των κρατών μελών περί σημάτων). Πέραν της εθνικής διαδικασίας, το εμπορικό σήμα στην ΕΕ μπορεί να προστατευθεί και μέσω της διαδικασίας της Μπενελούξ, μέσω του εμπορικού σήματος της ΕΕ, που θεσπίστηκε το 1994, και μέσω της διεθνούς διαδικασίας. O κανονισμός (ΕΕ) 2017/1001 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 14ης Ιουνίου 2017, για το σήμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης κωδικοποιεί και αντικαθιστά όλους τους προηγούμενους κανονισμούς ΕΚ σχετικά με το σήμα της ΕΕ. Η κωδικοποίηση έγινε για λόγους σαφήνειας, δεδομένου ότι το σύστημα εμπορικών σημάτων της ΕΕ έχει τροποποιηθεί επανειλημμένα και ουσιωδώς. Το εμπορικό σήμα της ΕΕ έχει ενιαίο χαρακτήρα και παράγει τα ίδια αποτελέσματα σε ολόκληρη την ΕΕ. Το Γραφείο διανοητικής ιδιοκτησίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης Γραφείο διανοητικής ιδιοκτησίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης (EUIPO) είναι αρμόδιο για τη διαχείριση του ενωσιακού εμπορικού σήματος και του ενωσιακού σχεδίου/υποδείγματος. Ο κανονισμός της ΕΕ για το σήμα καθορίζει επίσης τα καταβλητέα στο EUIPO τέλη. Τα τέλη καθορίζονται σε επίπεδο που διασφαλίζει ότι τα έσοδα που παράγονται καλύπτουν τις δαπάνες του EUIPO, καθώς και συμπληρώνουν τα υφιστάμενα εθνικά συστήματα εμπορικών σημάτων.
Η οδηγία 98/71/ΕΚ της 13ης Οκτωβρίου 1998 εναρμονίζει τις εθνικές νομοθεσίες περί νομικής προστασίας των σχεδίων και των υποδειγμάτων. Ο κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 6/2002 του Συμβουλίου, της 12ης Δεκεμβρίου 2001, (όπως τροποποιήθηκε) θεσπίζει ένα κοινοτικό σύστημα για την προστασία των σχεδίων και των υποδειγμάτων. Η απόφαση 2006/954/ΕΚ του Συμβουλίου και ο κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1891/2006 του Συμβουλίου, της 18ης Δεκεμβρίου 2006, συνέδεσαν το σύστημα καταχώρισης των σχεδίων ή υποδειγμάτων της ΕΕ με το διεθνές σύστημα καταχώρισης των βιομηχανικών σχεδίων ή υποδειγμάτων του Παγκόσμιου Οργανισμού Διανοητικής Ιδιοκτησίας (ΠΟΔΙ).
2. Δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας και συγγενή δικαιώματα
Τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας εγγυώνται στους δημιουργούς, συνθέτες, καλλιτέχνες, κινηματογραφικούς παραγωγούς και άλλους, αμοιβή και προστασία για τα έργα τους. Οι ψηφιακές τεχνολογίες έχουν μεταβάλει ριζικά τον τρόπο παραγωγής και διανομής του δημιουργικού περιεχομένου και τον τρόπο πρόσβασης σε αυτό. Η νομοθεσία της ΕΕ για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας συνιστά ένα σύνολο έντεκα οδηγιών και δύο κανονισμών που εναρμονίζουν τα βασικά δικαιώματα των δημιουργών και των ερμηνευτών, παραγωγών και ραδιοτηλεοπτικών φορέων. Με τον καθορισμό ορισμένων προτύπων της ΕΕ, μειώνονται οι εθνικές αποκλίσεις, διασφαλίζεται το επίπεδο προστασίας που απαιτείται για την προώθηση της δημιουργικότητας και των επενδύσεων στη δημιουργικότητα, προωθείται η πολιτιστική πολυμορφία και διευκολύνεται η πρόσβαση των καταναλωτών και των επιχειρήσεων σε ψηφιακό περιεχόμενο και υπηρεσίες σε ολόκληρη την ενιαία αγορά.
a. Δικαιώματα δημιουργού
Η οδηγία 2001/29/ΕΚ, της 22ας Μαΐου 2001, για την εναρμόνιση ορισμένων πτυχών του δικαιώματος του δημιουργού και συγγενικών δικαιωμάτων στην κοινωνία της πληροφορίας, προσάρμοσε τη νομοθεσία που αφορά τα δικαιώματα του δημιουργού και τα συγγενικά δικαιώματα στις τεχνολογικές εξελίξεις, αλλά πλέον δεν συμβαδίζει με τις εξαιρετικά γρήγορες εξελίξεις στον ψηφιακό κόσμο, όπως η διανομή ραδιοτηλεοπτικών προγραμμάτων και η πρόσβαση σε αυτά, με δεδομένο ότι πλέον το 49% των χρηστών του διαδικτύου στην Ευρώπη αποκτούν επιγραμμικά πρόσβαση σε μουσική, οπτικοακουστικό περιεχόμενο και παιχνίδια (σύμφωνα με εκτίμηση της Eurostat). Επομένως, είναι απαραίτητη η εναρμονισμένη νομοθεσία για την πνευματική ιδιοκτησία σε ολόκληρη την ΕΕ για τους καταναλωτές, τους δημιουργούς και τις εταιρείες. Στις 15 Δεκεμβρίου 2020, η Επιτροπή πρότεινε δύο κανονισμούς —την πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες (DSA) και την πράξη για τις ψηφιακές αγορές (DMA) — με στόχο τη δημιουργία ασφαλέστερου ψηφιακού χώρου, εντός του οποίου προστατεύονται τα θεμελιώδη δικαιώματα των χρηστών και θεσπίζονται ίσοι όροι ανταγωνισμού για τις επιχειρήσεις.
H οδηγία για την προστασία δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας((ΕΕ) 2019/790)[1], της 17ης Απριλίου 2019, προβλέπει δευτερεύοντα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας για τους εκδότες Τύπου και δίκαιη αμοιβή για περιεχόμενο που προστατεύεται από δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας. Ως τώρα, οι επιγραμμικές πλατφόρμες δεν έφεραν νομική ευθύνη για τη χρήση και μεταφόρτωση στους ιστότοπούς τους περιεχομένου που προστατεύεται από δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας. Οι νέες απαιτήσεις δεν θα επηρεάσουν τη μη-εμπορική μεταφόρτωση έργων που προστατεύονται από δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας σε επιγραμμικές εγκυκλοπαίδειες όπως η Βικιπαίδεια (Wikipedia). Οδηγία (ΕΕ) 2019/789 (η οδηγία CabSat)[2] εκδόθηκε την ίδια ημερομηνία και αποσκοπεί στην αύξηση του αριθμού των ραδιοτηλεοπτικών προγραμμάτων που διατίθενται στο διαδίκτυο για τους ευρωπαίους καταναλωτές. Oι ραδιοτηλεοπτικοί οργανισμοί όλο και περισσότερο προσφέρουν επιγραμμικές υπηρεσίες πέραν των παραδοσιακών ραδιοτηλεοπτικών μεταδόσεων, καθώς οι χρήστες αναμένουν να έχουν πρόσβαση σε ραδιοτηλεοπτικό περιεχόμενο, οιαδήποτε στιγμή, οπουδήποτε. Η οδηγία θεσπίζει την αρχή της χώρας καταγωγής προκειμένου να διευκολυνθεί η χορήγηση άδειας δικαιωμάτων για ορισμένα προγράμματα τα οποία προσφέρουν οι ραδιοτηλεοπτικοί σταθμοί στις επιγραμμικές πλατφόρμες τους (π.χ. υπηρεσίες ταυτόχρονης μετάδοσης ή ετεροχρονισμένης τηλεοπτικής προβολής). Οι ραδιοτηλεοπτικοί σταθμοί θα πρέπει να αποκτούν άδειες χρήσης στη χώρα εγκατάστασής τους στην ΕΕ (ήτοι στην χώρα καταγωγής), προκειμένου να εκπέμπουν ραδιοφωνικά προγράμματα, τηλεοπτικές ειδήσεις και προγράμματα για την επικαιρότητα, καθώς και να χρηματοδοτούν πλήρως τα δικά τους προγράμματα που προβάλλονται επιγραμμικά σε όλες τις χώρες της ΕΕ. Τα κράτη μέλη έχουν προθεσμία δύο ετών για να θεσπίσουν την κατάλληλη νομοθεσία για να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της οδηγίας.
Η οδηγία 2017/1564, της 13ης Σεπτεμβρίου 2017, σχετικά με ορισμένες επιτρεπόμενες χρήσεις ορισμένων προστατευόμενων έργων και άλλων αντικειμένων προστασίας δυνάμει δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και συγγενικών δικαιωμάτων προς όφελος των τυφλών, των αμβλυώπων και των ατόμων με άλλα προβλήματα ανάγνωσης εντύπων, διευκολύνει την πρόσβαση σε βιβλία και σε άλλα έντυπα υλικά σε κατάλληλη μορφή και την κυκλοφορία τους μέσα στην εσωτερική αγορά.
Ο κανονισμός (ΕΕ) 2017/1128, της 14ης Ιουνίου 2017, για τη διασυνοριακή φορητότητα των υπηρεσιών επιγραμμικού περιεχομένου στην εσωτερική αγορά αποσκοπεί στο να εγγυηθεί στους καταναλωτές που αγοράζουν ή εγγράφονται συνδρομητές σε ταινίες, αθλητικές εκπομπές, μουσική, ηλεκτρονικά βιβλία και παιχνίδια, ότι θα έχουν πρόσβαση στα ανωτέρω όταν ταξιδεύουν σε άλλα κράτη μέλη της ΕΕ.
b. Διάρκεια προστασίας του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας και ορισμένων συγγενικών δικαιωμάτων
Τα δικαιώματα αυτά προστατεύονται εφ’ όρου ζωής και για 70 έτη μετά τον θάνατο του δημιουργού. Η οδηγία 2011/77/ΕΕ για τροποποίηση της οδηγίας 2006/116/ΕΚ για τη διάρκεια προστασίας του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας και ορισμένων συγγενικών δικαιωμάτων η οποία επέκτεινε την περίοδο προστασίας πνευματικών δικαιωμάτων για τους εκτελεστές φωνογραφημάτων, από 50 σε 70 έτη μετά την ηχογράφηση, καθώς και για τους μουσικούς δημιουργούς, π.χ. συνθέτες και στιχουργούς, για 70 έτη μετά το θάνατο του δημιουργού. Το όριο των 70 ετών έχει καταστεί διεθνές πρότυπο για την προστασία των φωνογραφημάτων. Σήμερα, 64 χώρες σε ολόκληρο τον κόσμο προστατεύουν τα φωνογραφήματα για περίοδο 70 ετών ή μεγαλύτερη.
c. Προγράμματα ηλεκτρονικών υπολογιστών και βάσεις δεδομένων
Η οδηγία 91/250/ΕΟΚ επέβαλλε στα κράτη μέλη να προστατεύουν τα προγράμματα ηλεκτρονικών υπολογιστών δυνάμει δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, ως λογοτεχνικά έργα κατά την έννοια της σύμβασης της Βέρνης για την προστασία των λογοτεχνικών και καλλιτεχνικών έργων. Κωδικοποιήθηκε με την οδηγία 2009/24/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου. Η οδηγία 96/9/ΕΚ[3] προβλέπει τη νομική προστασία των βάσεων δεδομένων, ορίζοντας τη βάση δεδομένων ως «συλλογή έργων, δεδομένων ή άλλων ανεξάρτητων στοιχείων, διευθετημένων κατά συστηματικό ή μεθοδικό τρόπο και ατομικώς προσιτών με ηλεκτρονικά μέσα ή κατ’ άλλον τρόπο». Η οδηγία ορίζει ότι οι βάσεις δεδομένων προστατεύονται τόσο από το δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας, που καλύπτει το πνευματικό δημιούργημα, όσο και από ένα δικαίωμα ειδικής φύσεως, που προστατεύει την επένδυση (χρημάτων, ανθρωπίνων πόρων, προσπάθειας και ενέργειας) για την απόκτηση, τον έλεγχο ή την παρουσίαση του περιεχομένου μιας βάσης δεδομένων.
d. Εταιρείες συλλογικής διαχείρισης
Για τη διάδοση περιεχομένου που προστατεύεται από δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας και συγγενικά δικαιώματα, καθώς και συναφών υπηρεσιών, απαιτείται αδειοδότηση από τους διάφορους ιδιοκτήτες τέτοιων δικαιωμάτων. Οι δικαιούχοι μπορούν να αναθέτουν τα δικαιώματά τους σε μια εταιρεία συλλογικής διαχείρισης η οποία διαχειρίζεται τα δικαιώματα αυτά για λογαριασμό τους. Οι εταιρείες συλλογικής διαχείρισης υποχρεούνται να διαχειρίζονται τα δικαιώματα αυτά, εκτός εάν έχουν αντικειμενικά δικαιολογημένους λόγους να αρνηθούν τη διαχείριση. Η οδηγία CMR (2014/26/EE) για τη συλλογική διαχείριση δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και τη χορήγηση πολυεδαφικών αδειών για επιγραμμικές χρήσεις μουσικών έργων στην εσωτερική αγορά, ορίζει απαιτήσεις που ισχύουν για οργανισμούς/εταιρείες συλλογικής διαχείρισης, με σκοπό τη διασφάλιση υψηλών προτύπων διακυβέρνησης, οικονομικής διαχείρισης, διαφάνειας και υποβολής εκθέσεων. Η οδηγία αυτή αποσκοπεί στο να εξασφαλίσει ότι οι κάτοχοι δικαιωμάτων έχουν λόγο στη διαχείριση των δικαιωμάτων τους και προβλέπει μια καλύτερη λειτουργία των οργανισμών/εταιρειών συλλογικής διαχείρισης μέσω πανευρωπαϊκών προτύπων. Τα κράτη μέλη πρέπει να διασφαλίζουν ότι οι οργανισμοί συλλογικής διαχείρισης ενεργούν προς το συμφέρον των δικαιούχων των οποίων τα δικαιώματα εκπροσωπούν.
3. Διπλώματα ευρεσιτεχνίας
Ένα δίπλωμα ευρεσιτεχνίας είναι ένας νομικός τίτλος που μπορεί να χορηγηθεί για οποιαδήποτε εφεύρεση τεχνικού χαρακτήρα, εφόσον είναι νέα, εμπεριέχει εφευρετική δραστηριότητα και επιδέχεται βιομηχανική εφαρμογή. Το δίπλωμα ερευσιτεχνίας παρέχει στον κάτοχό του το δικαίωμα να απαγορεύει σε τρίτους την κατασκευή, χρήση ή πώληση της εφεύρεσης αυτής χωρίς έγκριση. Τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας ενθαρρύνουν τις εταιρείες να πραγματοποιούν τις αναγκαίες επενδύσεις στην καινοτομία και παρέχουν κίνητρα σε άτομα και σε επιχειρήσεις ώστε να αφιερώνουν πόρους στην έρευνα και την ανάπτυξη. Στην Ευρώπη οι τεχνικές εφευρέσεις μπορούν να προστατεύονται είτε με εθνικά διπλώματα ευρεσιτεχνίας, τα οποία χορηγούνται από τις αρμόδιες εθνικές αρχές, είτε με ευρωπαϊκά διπλώματα ευρεσιτεχνίας, τα οποία χορηγούνται κεντρικά από το Ευρωπαϊκό Γραφείο Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας (ΕΓΔΕ/EPO). Το ΕΓΔΕ είναι ο εκτελεστικός κλάδος του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας, που σήμερα περιλαμβάνει 38 συμβαλλόμενα κράτη. Η ίδια η ΕΕ δεν είναι μέλος του οργανισμού αυτού.
Μετά από έτη συζητήσεων μεταξύ των κρατών μελών, το Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο ενέκριναν, τη νομική βάση για ένα Ευρωπαϊκό δίπλωμα ευρεσιτεχνίας με ενιαία ισχύ (ενιαίο δίπλωμα ευρεσιτεχνίας) το 2012. Μια διεθνής συμφωνία μεταξύ των κρατών μελών προβλέπει, συνεπώς, ένα ενιαίο ειδικευμένο δικαιοδοτικό όργανο για τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας.
Αφότου το Δικαστήριο επιβεβαίωσε τη δέσμη μέτρων για τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας, στην απόφασή του, της 5ης Μαΐου 2015, επί των υποθέσεων C-146/13 και C-147/13, άνοιξε ο δρόμος για ένα πραγματικό ευρωπαϊκό δίπλωμα ευρεσιτεχνίας. Το προηγούμενο καθεστώς θα συνυπάρχει με το νέο σύστημα, έως ότου ιδρυθεί το Ενιαίο Δικαστήριο Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας (ΕΔΔΕ/UPC).
Μόλις χορηγηθεί από το Ευρωπαϊκό Γραφείο Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας, ένα ενιαίο δίπλωμα ευρεσιτεχνίας θα παρέχει ενιαία προστασία με ισοδύναμα αποτελέσματα σε όλες τις συμμετέχουσες χώρες. Οι επιχειρήσεις θα έχουν τη δυνατότητα να επιλέξουν την προστασία των εφευρέσεών τους σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ με ένα ενιαίο δίπλωμα ευρεσιτεχνίας. Θα μπορούν επίσης να αμφισβητούν και να προστατεύουν τα ενιαία διπλώματα ευρεσιτεχνίας με μία και μόνη δικαστική προσφυγή στο ΕΔΔΕ. Έχει προταθεί οι έδρες του ΕΔΔΕ να βρίσκονται στο Λονδίνο, το Μόναχο και το Παρίσι. Τούτο θα εξορθολογίσει το σύστημα και θα συμβάλει στην εξοικονόμηση των δαπανών μετάφρασης. Επιπλέον, το κείμενο για το ΕΔΔΕ υπό την παρούσα του διατύπωση προβλέπει σαφώς ότι η υπεροχή του δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης πρέπει να γίνεται σεβαστή (άρθρο 20 του ΕΔΔΕ) και ότι οι αποφάσεις του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) είναι δεσμευτικές για το ΕΔΔΕ και, ως εκ τούτου, και για το Ηνωμένο Βασίλειο. Τον Σεπτέμβριο του 2021, η Γερμανία κατέθεσε το έγγραφο επικύρωσης του ΕΔΔΕ στη Γενική Γραμματεία του Συμβουλίου, ενεργοποιώντας έτσι την αντίστροφη μέτρηση για την εφαρμογή του ενιαίου συστήματος διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας στο σύνολό του. Εάν τα υπόλοιπα βήματα ολοκληρωθούν εγκαίρως, η εισαγωγή του ενιαίου συστήματος διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας θα μπορούσε να αναμένεται κατά το δεύτερο εξάμηνο του 2022.
4. Εμπορικό απόρρητο
Η πρακτική της τήρησης εμπιστευτικών επιχειρηματικών πληροφοριών (τεχνογνωσίας) εφαρμόζεται εδώ και πολλούς αιώνες. Νομικά μέσα για την προστασία του εμπορικού απορρήτου, είτε αυτό νοείται ότι ανήκει στα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας είτε όχι, υπάρχουν σε πολλές χώρες. Το επίπεδο προστασίας που παρέχεται στις εμπιστευτικές πληροφορίες δεν μπορεί να συγκριθεί με άλλους τομείς του δικαίου της διανοητικής ιδιοκτησίας, όπως είναι τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας, τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας και τα εμπορικά σήματα, αλλά μπορεί, θεωρητικά, να τυγχάνει διαρκούς εφαρμογής, αντί του να έχει περιορισμένη μόνον διάρκεια. Η προστασία του εμπορικού απορρήτου παρουσιάζει διαφορές από τη μία χώρα στην άλλη σε σχέση με άλλους τομείς του δικαίου των δικαιωμάτων διανοητικής διαδικασίας, και μπορεί να έχει περισσότερα πλεονεκτήματα και να κοστίζει λιγότερο από ό,τι η αναζήτηση της επίσημης προστασίας διπλώματος ευρεσιτεχνίας. Από το 2016, έχει θεσπιστεί ένα νομικό πλαίσιο της ΕΕ, ήτοι η οδηγία (ΕΕ) 2016/943 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου περί προστασίας της τεχνογνωσίας και των επιχειρηματικών πληροφοριών που δεν έχουν αποκαλυφθεί (εμπορικό απόρρητο) από την παράνομη απόκτηση, χρήση και αποκάλυψή τους.
5. Δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας για φυτικές ποικιλίες
Προστασία της φυτικής ποικιλίας, η οποία καλείται επίσης «δικαίωμα του φυτοκαλλιεργητή», συνιστά μια μορφή δικαιώματος διανοητικής ιδιοκτησίας που παρέχεται στον δημιουργό μιας νέας φυτικής ποικιλίας. Το ενωσιακό σύστημα προστασίας των φυτικών ποικιλιών, το οποίο βασίζεται στις αρχές της διεθνούς σύμβασης για την προστασία νέων φυτικών ποικιλιών του 1991, συμβάλλει στην ανάπτυξη της γεωργίας και της κηπευτικής. Ένα σύστημα προστασίας των δικαιωμάτων επί φυτικών ποικιλιών θεσπίστηκε από την ενωσιακή νομοθεσία. Το σύστημα επιτρέπει τη χορήγηση ΔΔΙ για φυτικές ποικιλίες. Το Κοινοτικό Γραφείο Φυτικών Ποικιλιών οργανώνει και εφαρμόζει το εν λόγω σύστημα.
6. Γεωγραφικές ενδείξεις (ΓΕ)
Στο πλαίσιο του ενωσιακού συστήματος δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας, οι ονομασίες των προϊόντων που έχουν καταχωριστεί ως ΓΕ προστατεύονται από τις απομιμήσεις και τις παράνομες χρήσεις εντός της ΕΕ, καθώς και σε τρίτες χώρες με τις οποίες έχει υπογραφεί συγκεκριμένη συμφωνία προστασίας. Οι ονομασίες προϊόντων μπορούν να καταστούν ΓΕ, εάν έχουν ειδικό σύνδεσμο με τον τόπο παραγωγής του προϊόντος. Η αναγνώριση αυτή επιτρέπει στους καταναλωτές να εμπιστεύονται και να διακρίνουν τα προϊόντα ποιότητας, ενώ παράλληλα βοηθά τους παραγωγούς να εμπορεύονται καλύτερα τα προϊόντα τους. Με την αναγνώρισή τους ως προϊόντα διανοητικής ιδιοκτησίας, οι ΓΕ διαδραματίζουν έναν όλο και σημαντικότερο ρόλο στις εμπορικές διαπραγματεύσεις μεταξύ της ΕΕ και άλλων χωρών.
7. Καταπολέμηση της παραποίησης/απομίμησης
Σύμφωνα με εκτιμήσεις, οι εισαγωγές προϊόντων απομίμησης και πειρατείας στην ΕΕ αποτιμώνται σε περίπου 85 εκατομμύρια EUR (έως και 5% των συνολικών εισαγωγών). Παγκοσμίως, το εμπόριο των πειρατικών εμπορευμάτων αντιστοιχεί σε έως και 2,5% του εμπορίου και σε έως και 338 δισεκατομμύρια EUR, γεγονός που προκαλεί σημαντική ζημία στους δικαιούχους, τις κυβερνήσεις και τις οικονομίες.
Καθώς οι διαφορές μεταξύ των εθνικών συστημάτων επιβολής κυρώσεων δυσχεραίνουν την αποτελεσματική καταπολέμηση της παραποίησης και της πειρατείας, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο ενέκριναν, ως πρώτο βήμα, την οδηγία 2004/48/ΕΚ σχετικά με την επιβολή των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας. Η οδηγία αποσκοπεί στην ενίσχυση της καταπολέμησης της πειρατείας και της παραποίησης μέσω της αμοιβαίας προσέγγισης των εθνικών νομοθεσιών προκειμένου να διασφαλιστεί υψηλό, ισοδύναμο και ομοιογενές επίπεδο προστασίας της διανοητικής ιδιοκτησίας στην εσωτερική αγορά και προβλέπει μέτρα, διαδικασίες και αποζημιώσεις στο πλαίσιο του αστικού και του διοικητικού δικαίου. Ο κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 608/2013 σχετικά με την τελωνειακή επιβολή των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας προβλέπει διαδικαστικές ρυθμίσεις για τις τελωνειακές αρχές για την επιβολή των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας όσον αφορά εμπορεύματα που υπόκεινται σε τελωνειακή επιτήρηση ή τελωνειακό έλεγχο.
B. Η θεωρία της «ανάλωσης» των δικαιωμάτων
1. Ορισμός
H νομική έννοια ή το επιστημονικό δόγμα που εφαρμόζεται σε όλα τα πεδία της βιομηχανικής ιδιοκτησίας σημαίνει ότι αφότου ένα προϊόν το οποίο καλύπτεται με δικαίωμα διανοητικής ιδιοκτησίας (π.χ. με δίπλωμα ερευσιτεχνίας) έχει πωληθεί από τον δικαιούχο του ΔΔΙ ή από άλλα πρόσωπα κατόπιν συγκατάθεσης του δικαιούχου, το ΔΔΙ φέρεται να έχει αναλωθεί. Στην ΕΕ, το ΔΕΕ ανέκαθεν ερμήνευε τις Συνθήκες της ΕΕ υπό την έννοια ότι τα δικαιώματα που απορρέουν από δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας αναλώνονται εντός της ενιαίας αγοράς λόγω της διάθεσης των σχετικών προϊόντων στην αγορά (από τον δικαιούχο ή με τη συγκατάθεσή του/της). Ο κάτοχος δικαιώματος βιομηχανικής ή εμπορικής διανοητικής ιδιοκτησίας που προστατεύεται από τη νομοθεσία ενός κράτους μέλους δεν μπορεί να επικαλεστεί το δίκαιο αυτό για να εμποδίσει την εισαγωγή προϊόντων που έχουν τεθεί σε κυκλοφορία σε άλλο κράτος μέλος.
2. Όρια
Η θεωρία της ανάλωσης των ενωσιακών δικαιωμάτων δεν ισχύει στην περίπτωση εμπορίας ενός παραποιημένου προϊόντος ή προϊόντων που έχουν τεθεί σε κυκλοφορία εκτός του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (άρθρο 6 της Συμφωνίας για τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας στον τομέα του εμπορίου — ΤRΙΡS). Το 1999, το ΔΕΕ με την απόφασή του στην υπόθεση Sebago Inc. και Ancienne Maison Dubois & Fils SA κατά GB-Unic SA (C-173/98) έκρινε ότι δεν επιτρέπεται στα κράτη μέλη να προβλέπουν στις εθνικές νομοθεσίες τους την ανάλωση των δικαιωμάτων σήματος όσον αφορά προϊόντα που έχουν τεθεί σε κυκλοφορία σε τρίτη χώρα.
3. Noμικές πράξεις στον τομέα
Οι κανόνες της ΕΕ σχετικά με την ανάλωση συνιστούν σε μεγάλο βαθμό αποτέλεσμα της νομολογίας του ΔΕΕ για την ερμηνεία του άρθρου 34 της ΣΛΕΕ σχετικά με τα μέτρα ισοδυνάμου αποτελέσματος με ποσοτικούς περιορισμούς μεταξύ των κρατών μελών[4]. Η προκείμενη νομολογία αντανακλάται σε καθεμία από τις σχετικές νομοθετικές πράξεις της ενωσιακής νομοθεσίας που αφορούν τα ΔΔΙ.
C. Πρόσφατη νομολογία του ΔΕΕ
Το 2012, το ΔΕΕ επιβεβαίωσε, με την υπόθεση (C-406/10) ότι, σύμφωνα με την οδηγία 91/250/ΕΟΚ προστατεύεται μόνον η έκφραση ενός προγράμματος ηλεκτρονικού υπολογιστή με το δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας και ότι οι ιδέες και οι αρχές στις οποίες στηρίζονται η λογική, οι αλγόριθμοι και οι γλώσσες προγραμματισμού δεν προστατεύονται με την οδηγία αυτή (σκέψη 32 της απόφασης). Το Δικαστήριο υπογράμμισε ότι ούτε οι λειτουργικές δυνατότητες ενός προγράμματος ηλεκτρονικού υπολογιστή ούτε η γλώσσα προγραμματισμού και o μορφότυπος αρχείων δεδομένων που χρησιμοποιούνται στο πλαίσιο ενός προγράμματος ηλεκτρονικού υπολογιστή για την εκμετάλλευση ορισμένων λειτουργιών του συνιστούν μορφή εκφράσεως του προγράμματος αυτού, υπό την έννοια του άρθρου 1 παράγραφος 2 της οδηγίας 91/250 (σκέψη 39).
Με την απόφασή του στην υπόθεση C-160/15 (GS Media BV κατά Sanoma Media Netherlands BV), το Δικαστήριο δήλωσε ότι η τοποθέτηση, σε ιστότοπο, υπερσυνδέσμου προς προστατευόμενα έργα δημοσιευμένα, χωρίς την άδεια του κατόχου του δικαιώματος του δημιουργού, σε άλλον ιστότοπο, δεν συνιστά «παρουσίαση στο κοινό», αν το πρόσωπο που τοποθετεί τον σύνδεσμο δεν επιδιώκει οικονομικό όφελος και ενεργεί χωρίς να γνωρίζει ότι τα έργα αυτά έχουν δημοσιευθεί παράνομα.
Με την απόφασή του στην υπόθεση C-484/14, της 15ης Σεπτεμβρίου 2016, το Δικαστήριο κρίνει ότι η δωρεάν διάθεση ασύρματου δικτύου Wi-Fi στο κοινό με σκοπό την προσέλκυση πιθανών πελατών στα προϊόντα και τις υπηρεσίες ενός καταστήματος συνιστά «υπηρεσία της κοινωνίας της πληροφορίας» σύμφωνα με την οδηγία και επιβεβαιώνει ότι, υπό ορισμένες προϋποθέσεις, ο πάροχος υπηρεσίας που παρέχει πρόσβαση σε δίκτυο επικοινωνιών δεν μπορεί να θεωρηθεί υπεύθυνος. Κατά συνέπεια, οι κάτοχοι δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας δεν δικαιούνται να ζητήσουν αποζημίωση με την αιτιολογία ότι το δίκτυο χρησιμοποιήθηκε από τρίτους για προσβολή των δικαιωμάτων τους. Η διασφάλιση της σύνδεσης με το διαδίκτυο μέσω κωδικού πρόσβασης εξασφαλίζει την ισορροπία μεταξύ των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας των δικαιούχων, αφενός, και της επιχειρηματικής ελευθερίας των παρόχων πρόσβασης, αφετέρου, καθώς και την ελευθερία πληροφόρησης των χρηστών του δικτύου.
Ο ρόλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου
Η διανοητική διαδικασία δημιουργεί πρόσθετη αξία για τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις και οικονομίες. Η ομοιόμορφη προστασία της και η εφαρμογή της προστασίας αυτής συνεισφέρουν στην προώθηση της καινοτομίας και της οικονομικής μεγέθυνσης. Επομένως, το Κοινοβούλιο καταβάλλει προσπάθειες να εναρμονίσει ορισμένες ειδικές πτυχές των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας, μέσω της δημιουργίας ενός ενιαίου ευρωπαϊκού συστήματος παράλληλα με τα εθνικά συστήματα, όπως συμβαίνει στην περίπτωση του ενωσιακού εμπορικού σήματος και των ενωσιακών σχεδίων και υποδειγμάτων, καθώς και του ευρωπαϊκού ενιαίου διπλώματος ευρεσιτεχνίας.
Σε διάφορα ψηφίσματα για τα ΔΔΙ, και ειδικότερα για τη νομική προστασία των βάσεων δεδομένων, των βιοτεχνολογικών εφευρέσεων και της πνευματικής ιδιοκτησίας, το Κοινοβούλιο έχει ταχθεί υπέρ της σταδιακής εναρμόνισης των δικαιωμάτων αυτών. Επιπλέον, έχει αντιταχθεί στη χορήγηση διπλώματος ευρεσιτεχνίας για μέλη του ανθρωπίνου σώματος. Στις 27 Φεβρουαρίου 2014, το Κοινοβούλιο ενέκρινε ένα ψήφισμα πρωτοβουλίας σχετικά με τα τέλη ιδιωτικών αντιγράφων (το δικαίωμα παραγωγής ιδιωτικών αντιγράφων νομίμως κτηθέντος περιεχομένου), καθώς η ψηφιακή αντιγραφή έχει προσλάβει μείζονα οικονομική σημασία συνεπεία της τεχνολογικής προόδου. Το Κοινοβούλιο διαδραμάτισε επίσης πολύ σημαντικό ρόλο στη σύνταξη της συνθήκης του Παγκόσμιου Οργανισμού Διανοητικής Ιδιοκτησίας (ΠΟΔΙ) όσον αφορά τις εξαιρέσεις από το δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας για τα άτομα με προβλήματα όρασης («Συνθήκη του Μαρακές»).
Στο πλαίσιο των προπαρασκευαστικών εργασιών για την αναδιαμόρφωση των ενωσιακών κανόνων περί πνευματικής ιδιοκτησίας (βλέπε A.2.α), το Κοινοβούλιο ενέκρινε, τον Σεπτέμβριο του 2018, μια έκθεση που περιλαμβάνει έναν ορισμένο αριθμό σημαντικών συστάσεων σχετικά με όλα τα διακυβευόμενα σήμερα ζητήματα. Κατά τη διάρκεια της νομοθετικής διαδικασίας, υπήρξε μια έντονη δημόσια συζήτηση με επίκεντρο τα άρθρα 11 και 13 του σχεδίου οδηγίας για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας στην ψηφιακή ενιαία αγορά. Η συζήτηση κορυφώθηκε με την ψηφοφορία στο Κοινοβούλιο υπέρ της στήριξης των προσπαθειών για τη δημιουργία αφενός ενός νέου δικαιώματος για τους ιδιοκτήτες των μέσων ενημέρωσης που δεν τους επιτρέπεται να αποζημιώνονται για τη χρήση του περιεχομένου τους σε ορισμένες μεγάλες ειδησεογραφικές πλατφόρμες και αφετέρου ενός νέου δικαιώματος δυνατότητας εντοπισμού των παραβιάσεων του δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας στο διαδίκτυο. Ο μεν τομέας της δημιουργικής βιομηχανίας επικρότησε, οι δε εκπρόσωποι των τεχνολογικών εταιρειών αποδοκίμασαν τις προτάσεις. Τελικά, η ψηφοφορία του Κοινοβουλίου είχε θέσει εκ νέου τον τόνο για την έγκριση της οδηγίας της ΕΕ για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας.
[1]Οδηγία (ΕΕ) 2019/790 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 17ης Απριλίου 2019, για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας και τα συγγενικά δικαιώματα στην ψηφιακή ενιαία αγορά και την τροποποίηση των οδηγιών 96/9/ΕΚ και 2001/29/ΕΚ (ΕΕ L 130 της 17.5.2019, σ. 92).
[2]Οδηγία (ΕΕ) 2019/789 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 17ης Απριλίου 2019, για τον καθορισμό κανόνων σχετικά με την άσκηση των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωμάτων που ισχύουν για ορισμένες επιγραμμικές μεταδόσεις ραδιοτηλεοπτικών οργανισμών και αναμεταδόσεις τηλεοπτικών και ραδιοφωνικών προγραμμάτων, και για την τροποποίηση της οδηγίας 93/83/ΕΟΚ του Συμβουλίου (ΕΕ L 130 της 17.5.2019, σ. 82).
[3]Ενοποιημένο κείμενο: Οδηγία 96/9/ΕΟΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 11ης Μαρτίου 1996, σχετικά με τη νομική προστασία των βάσεων δεδομένων.
[4]Centrafarm και Adriaan de Peijper κατά Sterling Drug Inc (υπόθεση C-15/74), και Merck και Co Inc. κατά Stephar BV και Petrus Stephanus Exler (υπόθεση C-187/80).
Δεν υπάρχουν σχόλια